«Ο αγρότης, ο ψαράς, ο άνθρωπος του χωριού, είναι γεννημένοι πρίγκιπες. Αλλά όσο ο Έλληνας προχωρεί προς την πόλη, μαθαίνει το συμφέρον, τα λεφτά, την κομπίνα. Χάνει τις αξίες του και γίνεται λούστρος...»
ΕΛΕΝΗ ΒΛΑΧΟΥ(1911-1995) Δημοσιογράφος και εκδότρια των εφημερίδων «Καθημερινή» και «Μεσημβρινή», που πρωταγωνίστησε στην κοινωνική και πολιτική σκηνή της χώρας μας για δεκαετίες.
~~~
[«Παιδί χωρισμένων γονιών, είχε μεγαλώσει με τη συνονόματη γιαγιά της, την Ελένη Αγγέλου Βλάχου, μια Κεφαλλονίτισσα διάσημη στην εποχή της χαρτοπαίκτρα και κακο-νοικοκυρά.
[...] Αυτή η ιδιόρρυθμη γιαγιά άφησε την εγγονή της, που δεν ήθελε να φορέσει παπούτσια, να περπατάει ξυπόλητη ως τα πέντε της χρόνια και παρέλειψε να τη στείλει στο σχολείο...
Έγραφε απλά και χαριτωμένα χωρίς έπαρση. Έγραφε προ πάντων με διαυγή ελληνικά που τα είχε μάθει μόνη της, εμπειρικά, γιατί δεν είχε πάει ποτέ σε ελληνικό σχολείο. Τα χειρόγραφά της, δημιουργούσαν συχνά προβλήματα στο τυπογραφείο. Είχε κακό γραφικό χαρακτήρα και ήταν ανορθόγραφη. Με συγκαταβατικό ύφος ένας διορθωτής της «Καθημερινής» είχε ρωτήσει κάποτε, «κυρία Βλάχου, εδώ γράφετε «κτυπώ» και παρακάτω «χτυπώ». Ποιο από τα δύο να κρατήσω»; «Και τα δύο» ήταν η απάντηση. «Η κυρία κτυπάει το κουδούνι. Ο μαραγκός χτυπάει το σφυρί».
[...] Όταν έγραφε, ωστόσο, η Ελένη Βλάχου, ήξερε να προβιβάζει την καθημερινότητα σε γεγονός. Και καυτηρίαζε την ελληνική πραγματικότητα, με εξυπνάδα και χιούμορ. Όπως υπογράμμισαν στη νεκρολογία της οι «Τάιμς» του Λονδίνου, «έλεγε στους Έλληνες πράγματα που κανείς άλλος δεν τολμούσε να πει». Τα κείμενά της κυλούσαν σαν νερό. Αλλά ύστερα από κάθε χρονογράφημα, το καλαθάκι δίπλα στο γραφείο της γέμιζε σκισμένα χειρόγραφα. Προσπαθούσε να μην το κάνει διδακτικό το γραπτό της. Προ πάντων να μην το κάνει βαρετό... Έγραφε όπως μιλούσε. Κι έγραφε πάντα με θάρρος. Το ίδιο θάρρος που την οδήγησε εκείνο το ξημέρωμα της 21ης Απριλίου του 1967 να κλείσει αυθόρμητα τις εφημερίδες της.
Το 1952, μετά το θάνατο του πατέρα της, Γεωργίου Βλάχου, η Ελένη Βλάχου κατέθεσε τη δημοσιογραφική της ταυτότητα και ζήτησε τη διαγραφή της από την ΕΣΗΕΑ, θεωρώντας ασυμβίβαστη την ιδιότητα του δημοσιογράφου με εκείνη του ιδιοκτήτη της εφημερίδας.
[...] Ήταν δύσκολος χαρακτήρας, με αντιφάσεις και ελαττώματα. Τα ελαττώματά της πάντως, δεν ήταν αυτά που της καταμαρτυρούσαν. Τη θεωρούσαν π.χ. σνομπ. Έλεγε όμως αδιάκοπα: «Ο αγρότης, ο ψαράς, ο άνθρωπος του χωριού, είναι γεννημένοι πρίγκιπες. Αλλά όσο ο Έλληνας προχωρεί προς την πόλη, μαθαίνει το συμφέρον, τα λεφτά, την κομπίνα. Χάνει τις αξίες του και γίνεται λούστρος...». Τη θεωρούσαν επίσης απρόσιτη. Η πόρτα του γραφείου της όμως ήταν πάντα ανοιχτή. Μπορούσε ο καθένας να τη δει, να της μιλήσει, ακόμα και να τη δολοφονήσει. Μέτρα προστασίας δεν υπήρχαν...
~~~
Στα πολλά χρόνια που εργάστηκα στην «Καθημερινή», τα περισσότερα στο διπλανό της γραφείο, μία φορά μόνο είδα κλειστή την πόρτα της. Όταν τη ρώτησα ποιος ήταν ο επισκέπτης της, «Ο Χρόνης Μίσσιος»! μου είπε, «τα είπαμε σαν αδέλφια...». Δε γνωρίζω τον κ. Χρόνη Μίσσιο και δεν έχω διαβάσει το πολύκροτο βιβλίο του «Καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς». Γνωρίζω όμως ότι η Ελένη Βλάχου σεβόταν τη διαφορετική άποψη. Γι’ αυτό και ήταν εκείνη, η χαρακτηρισμένη εκπρόσωπος Δεξιάς που, όταν κατέθεσε στο Συμβούλιο της Ευρώπης στο Στρασβούργο και στην επί των Εξωτερικών Επιτροπή της Αμερικανικής Γερουσίας, αρνήθηκε κατηγορηματικά την ύπαρξη «κομμουνιστικού κινδύνου» στην Ελλάδα, κάτι που όπως θυμάστε υπήρξε το πρόσχημα της χούντας για να κατεβάσει τα τανκς στο Σύνταγμα.
~~~
Με τον απλό και άμεσο τρόπο της, η Ελένη Βλάχου, έλεγε ότι, «κανείς δεν ξέρει τι έχει μέσα η Κόκα – Κόλα. Είναι εφτασφράγιστο μυστικό. Όλοι, ξέρουμε τι έχει μέσα μια επιτυχημένη εφημερίδα! Έχει καλά γραμμένα κείμενα».
~~~
Βαριά άρρωστος ο Σουρής τής είχε πει: «Ελένη μου, σε συγχωρώ για τους μπακλαβάδες σου...».
~~~
Μια παραμονή Χριστουγέννων, καθώς έφευγε βιαστική για κάποια χαρτοπαικτική συγκέντρωση, πέταξε στην υπηρέτρια την εντολή «αν έρθει ο γάλος (η γαλοπούλα) βάλε τον στο υπόγειο». Σε λίγο ήρθε κάποιος κύριος. «Ποιος είσαστε;» ρώτησε η οικιακή βοηθός. «Ο Γκάλλος» απάντησε. Και τότε, εκείνη κατάφερε με σπρωξιές να κλειδώσει στο υπόγειο το Γγάλλο πρέσβη, που είχε περάσει για να ευχηθεί. Και να τον κρατήσει εκεί ώς το βράδυ που εδέησε να επιστρέψει η οικοδέσποινα... [...]
~~~
Το κλείσιμο των εντύπων της ήταν μια πράξη καταστροφική για την ίδια, αλλά έσωσε την τιμή της συντηρητικής παράταξης. Η απουσία της «Καθημερινής» και της «Μεσημβρινής» από τα περίπτερα ειδοποιούσε ότι οι σφετεριστές της εξουσίας δεν εκπροσωπούσαν τίποτα και κανέναν. Το πρώτο πλήγμα που δέχτηκε η δικτατορία δόθηκε από την Ελένη Βλάχου. Και εκτιμήθηκε ευρύτατα προ πάντων στο εξωτερικό. Γιατί στην Ελλάδα, μετά την πρώτη έκπληξη άρχισε η αμφισβήτηση: «Δεν ήθελε τους συνταγματάρχες, γιατί ήθελε τους στρατηγούς...». Στην πραγματικότητα, η Ελένη Βλάχου δεν ήθελε την Ελλάδα στο γύψο. Και προ παντός, δεν ήθελε τη λογοκρισία.
Το απέδειξε έμπρακτα όταν εξευτέλισε για δεύτερη φορά τους συνταγματάρχες που την είχαν θέσει σε κατ’ οίκον κράτηση, με τρεις αστυνομικούς να φρουρούν το διαμέρισμά της, της οδού Μουρούζη, - έναν στην είσοδο της πολυκατοικίας, έναν έξω από την πόρτα του διαμερίσματος και έναν στην ταράτσα -, όταν ακούστηκε ένα βράδυ να μιλάει από την Ελληνική Υπηρεσία του BBC.
Υπολογίζοντας στο σκοτάδι και σε μια σκάλα από αλουμίνιο που είχαν ακουμπήσει στον τοίχο της διπλανής βεράντας, της γλύπτριας Ναταλίας Μελά, για να μικρύνει τα τριάμισι μέτρα ύψος που χώριζαν τη μεσοτοιχία, η Ελένη Βλάχου κρεμάστηκε στο κενό, πάτησε στη σκάλα και δραπέτευσε από το διπλανό διαμέρισμα που είχε έξοδο και από τη φρουρούμενη οδό Μουρούζη, αλλά και από την ελεύθερη και γεμάτη κίνηση πάντα, οδός Βασιλίσσης Σοφίας.
~~~
Ο σύζυγός της Κωνσταντίνος Λούνδρας, απόστρατος αξιωματικός του Ναυτικού, ήρωας του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, κλείστηκε για ένα χρόνο στις Φυλακές Κορυδαλλού και μάλιστα στην απομόνωση.
Στα επτά χρόνια που έζησε η εκδότρια της «Καθημερινής» στην Αγγλία δεν άφησε να περάσει ούτε μέρα χωρίς να κάνει κάτι εναντίον της δικτατορίας.
Έβγαλε ένα αγγλόφωνο αντιστασιακό περιοδικό, πήρε μέρος σε συνέδρια, μίλησε σε Πανεπιστήμια, έγραψε δύο βιβλία και πάμπολλα άρθρα, εμφανίστηκε αμέτρητες φορές στην τηλεόραση και μίλησε από ραδιόφωνα. Είχε γίνει πασίγνωστη.
...ένας οδηγός ταξί τής είπε κάποτε, «ξέρω πως το όνομά σου είναι Helen, darling. Το επίθετο δε θυμάμαι...».
~~~
Ο Γεώργιος Παπανδρέου είχε παραδεχτεί ανεπιφύλακτα ότι «ένας άντρας αντιτάχθηκε στη χούντα κι αυτός ήταν μια κυρία».
~~~
Κι ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης την έλεγε «αντρειωμένη», κάτι που νομίζω ότι της άρεσε περισσότερα απ’ όλα».
ΜΑΡΙΑ ΚΑΡΑΒΙΑ, Δημοσιογράφος (Καθημερινή, ΕΡΤ, BBC και συγγραφέας)
Από ομιλία κατά τη συζήτηση με θέμα «Δημοσιογραφία της Ενημέρωσης και Δημοσιογραφία του Εντυπωσιασμού» στο Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη, 2009.
Η Ελένη Βλάχου στην Ζάκυνθο του 1953
~~~~~~
Η Ελένη Βλάχου στην Ζάκυνθο του 1953
(Η κυρία αριστερά με το εμπριμέ φόρεμα και με το μαντήλι στο κεφάλι )......
