ΕΡΤ // ΙΣΤΟΡΙΑ
ert.jpg
Οι πολλές ιστορίες, των γενεών, των κοινωνικών ομάδων και των αγώνων τους και η θέση τους στην Ιστορία είναι απαραίτητο να γίνονται δημόσια προσβάσιμο υλικό, να μετατρέπονται οι ίδιες δηλαδή σε δημόσια κληρονομιά | EUROKINISSI/ΤΑΤΙΑΝΑ ΜΠΟΛΑΡΗ
Ποια είναι ίσως η λιγότερο συζητημένη ιστορία της χώρας μας; Η ίδια η καταγραφή και συντήρηση της ιστορίας της – ή, μάλλον, των ιστοριών της. Με μία λεξη τα Αρχεία. Πόσα ξέρουμε για τη «μοίρα» των οπτικοακουστικών αρχείων της Ελλάδας, αυτών των εικόνων και ήχων που προέκυψαν από την πολιτισμική παραγωγή της δημόσιας ραδιοφωνίας και τηλεόρασης εδώ και σαράντα χρόνια, μετά το κλείσιμο της ΕΡΤ; Από το 2008 και με τη στήριξη ευρωπαϊκών κονδυλίων η ΕΡΤ ξεκίνησε τη διαδικασία ψηφιοποίησης των αρχείων της, με σκοπό τη διάθεσή τους στο ευρύ κοινό. Το οπτικοακουστικό υπό ψηφιοποίηση αρχείο της ΕΡΤ αφορούσε βίντεο, φωτογραφία και φιλμ. Αρχικά σχεδόν δύο εκατομμύρια ευρώ διατέθηκαν για το έργο αυτό. Κι ενώ υπάρχουν διαφόρων ειδών αρχεία σε κάθε χώρα, το έργο της ΕΡΤ υπολογίζεται ότι συγκεντρώνει τουλάχιστον το 70% όλης της οπτικοακουστικής κληρονομιάς της Ελλάδας. Τι σημαίνει αυτό συγκεκριμένα; Τη φωνή και μουσική του Μάνου Χατζιδάκι στις πρώτες ραδιοφωνικές εκπομπές, τον Τάσο Λειβαδίτη και την ανάγνωση των ποιημάτων του, τις αθλητικές πρωτιές της Ελλάδας, γεγονότα παγκόσμιας σημασίας για το ανθρώπινο γένος, τις παραστάσεις του «Θεάτρου της Δευτέρας». Στη βάση όλων αυτών βρίσκεται η αξία της δημοκρατικοποίησης της κουλτούρας και του πολιτισμού η οποία εξαρτάται από έναν απαραίτητο και κεντρικό φορέα, τον θεσμό της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης, που παραμένει σταθερός και αξιόπιστος ως φύλακας, ακόμα και σε περιόδους ανελευθερίας και κρίσης. Δηλαδή όχι μόνο είναι η αποστολή της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης να φτάσουν η εικόνα και ο ήχος σε κάθε γωνιά τής υπό ανάπτυξη Ελλάδας όλων αυτών των χρόνων, αλλά και να δημιουργήσει νέα κοινά για τις τέχνες, την επιστήμη, την επικαιρότητα, τον πολιτισμό. Να διευρύνει τον ορίζοντα τόσο των πολιτών όσο και των δημιουργών. Να διευρύνει την ιδέα και πράξη της Δημοκρατίας στη χώρα με την Ιστορία της Δημοκρατίας και την εμπειρία των πολλαπλών αντιδημοκρατικών καθεστώτων.
Μια προσεκτική ματιά στην ιστοσελίδα των ψηφιοποιημένων αρχείων
http://www.hprt-archives.gr/V3/public/main/index.aspx (από το αρχικό www.ert-archives.gr) δείχνει αρκετά ξεκάθαρα ότι η σημερινή φέρει ως φορέα και κάτοχο πνευματικών δικαιωμάτων τη Δημόσια Τηλεόραση-ΔΤ. Ολα τα κείμενα περιγραφής του έργου ψηφιοποίησης προέρχονται από τις σελίδες της ΕΡΤ. Για παράδειγμα, Μόνιμος Αρχειακός Χώρος αναφέρεται το «κτίριο της ΕΡΤ στο Ραδιομέγαρο της Αγίας Παρασκευής», ενώ είναι ξεκάθαρο ότι δεν έχει προστεθεί νέο υλικό στους 19 μήνες λειτουργίας του κρατικού φορέα ΔΤ/ΝΕΡΙΤ. Ποιοι είναι οι όροι χρήσης των αρχείων από ιδιωτικούς κερδοσκοπικούς φορείς και ποιο είναι το κόστος που πρέπει να καταβληθεί ως πνευματικά δικαιώματα για τη χρήση τους; Μετά το κλείσιμο της ΕΡΤ, ποια είναι αυτή η χρήση των αρχείων και ποια τα γενικά έσοδα από αυτά; Κι ενώ η Ευρώπη και το Συμβούλιο της Ευρώπης έχουν βγάλει ψηφίσματα και προγράμματα στήριξης για την προστασία οπτικοακουστικών αρχείων -ιδιαίτερα των δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών φορέων-, η ιδιωτικοποίηση ή εκμετάλλευσή τους από ιδιωτικές εταιρείες έχει ξεκινήσει - ίσως ως ένα μέρος της διάσπασης των δημόσιων ραδιοτηλεοράσεων. Ετσι η δημόσια τηλεόραση του Βελγίου εξαναγκάστηκε να «αυτοκανιβαλιστεί» και να «μοιράσει τα κομμάτια της», αυτά της ψηφιοποίησης και εκμετάλλευσης των αρχείων, με ιδιωτικούς φορείς. Ετσι η ψηφιοποίηση έφερε και την αποποίηση της ιδιοκτησίας του αρχείου της γαλλικής ραδιοτηλεόρασης του Βελγίου RTBF και τη μεταφορά του στην ιδιωτική εταιρεία Sonuma, μολονότι επετράπη η «δωρεάν» χρήση του από τη δημόσια ραδιοτηλεόραση. Το φλαμανδικό κομμάτι VRT ως «ανταλλαγή» δίνει μη αποκλειστική χρήση του αρχείου στην ιδιωτική εταιρεία VIAA. Φυσικά αυτές οι εξελίξεις κανονικοποιούν την πολιτική ιδιωτικοποίησης δημόσιας πολιτισμικής κληρονομιάς και δη αμετάκλητα.
Η Ιστορία, με κεφαλαίο Ι, κληρονομική και αμετάκλητη, εύθραυστη, θρυμματισμένη και πολλαπλά χρωματισμένη σαν ψηφιδωτό υπάρχει μέσα από μνήμες και τη δική τους ευθραυστότητα. Η καταγραφή και ο τρόπος καταγραφής γεγονότων ανήκουν, το ίδιο αμετάκλητα, ως πράξεις κοινωνικής επεξεργασίας και συν-εργασίας αλλά και συγκρούσεων στην ιστορική κληρονομιά μιας κοινωνίας. Αυτή η καταγραφή παίρνει τη μορφή οπτικοακουστικού υλικού, με φωτογραφίες, ταινίες, ηχογραφήσεις και χειρόγραφα, έντυπα ή άλλα ντοκουμέντα. Η μέριμνα να διατηρηθούν και να καταγραφούν μνήμες κι εμπειρίες ως τέτοια μέσα και να μετατραπούν ανοιχτά και μόνιμα σε υλικό για νέες μνήμες και προσδοκίες για το μέλλον είναι η ηθική υποχρέωση των τωρινών γενεών προς τις επόμενες. Οι πολλές ιστορίες, των γενεών, των κοινωνικών ομάδων και των αγώνων τους και η θέση τους στην Ιστορία είναι απαραίτητο να γίνονται δημόσια προσβάσιμο υλικό, να μετατρέπονται οι ίδιες δηλαδή σε δημόσια κληρονομιά. Οχι για να στηρίξουν ξύλινες και αμετάκλητες δικαιολογίες αέναης βίας εις βάρος των οποιωνδήποτε «εχθρών» αλλά για ν’ αποτελέσουν πηγές ανάλυσης και αυτοκριτικής μιας κοινωνίας για το παρελθόν της και το παρόν της, με βάση την ηθική της φροντίδας προς τον «άλλο» - τον «ξένο», διαφορετικό, ιστορικά παραγκωνισμένο, αλλόγλωσσο, ιδεολογικά ενοχλητικό.
_______________
*Καθηγήτρια Διακυβέρνησης των ΜΜΕ στο Ινστιτούτο Επικοινωνίας, Πανεπιστήμιο της Βιέννης