Κερδοσκοπία αντί ενημέρωσης

Συχνά δημιουργούνται παρεξηγήσεις σχετικά με την ειδησεογραφία, την ενημέρωση και τον τρόπο που αντιμετωπίζεται από τα διάφορα Μέσα Ενημέρωσης.
Αλλοι θεωρούν ότι πρόκειται για ενδο-δημοσιογραφικές κόντρες και άλλοι για «πόλεμο» μεταξύ διαφορετικών ΜΜΕ που επιχειρούν να αποδείξουν την αξιοπιστία τους, την εγκυρότητά τους ώστε να επικρατήσουν. Εφημερίδες και ραδιόφωνα εναντίον τηλεόρασης, τηλεόραση εναντίον νέων μέσων επικοινωνίας και πάει λέγοντας.

Τα τελευταία χρόνια το πραγματικό πρόβλημα εστιάζεται στην κρίση που περνά η ίδια η δημοσιογραφία και ο τρόπος με τον οποίο ασκείται.

Κι αυτό μέσα σε ένα ιδιόμορφο πολιτικό-οικονομικό σύστημα που έχει στηθεί γύρω ή και μέσα στα μίντια με κυρίαρχο ρόλο στη διαφημιστική-εμπορική δομή τους. Αυτό εντοπίστηκε και σε εφημερίδες και ραδιόφωνα αλλά σύντομα και με ξεκάθαρο τρόπο φάνηκε στα μέσα της δεκαετίας του '90 στους ιδιωτικούς τηλεοπτικούς σταθμούς, διογκώθηκε από το 2002 και μετά, ενώ τώρα πλέον, με την οικονομική κρίση, έχει πάρει εκρηκτικές διαστάσεις.

Τα κανάλια πέρασαν σε δελτία απόψεων κάνοντας λόγο για δημιουργία δήθεν «πολιτικού καφενείου», περιέκοψαν τη λεγόμενη ερευνητική ειδησεογραφία αλλά και σε μεγάλο βαθμό το ρεπορτάζ. Αντ' αυτού χρησιμοποιούν τις λεγόμενες επίσημες (πολιτικές, οικονομικές κ.ά.) πηγές και επιδίδονται σε διατύπωση σχολίων, δήθεν αναλύσεων και συνεντεύξεων. Ορισμένες φορές μάλιστα νομίζεις ότι από τα δελτία ειδήσεων το μόνο που λείπει είναι... ο ανιματέρ!

Αν ρίξει κανείς μια προσεκτική ματιά στο τι συμβαίνει τα τελευταία χρόνια, όχι μόνο σε κανάλια, αλλά και σε ραδιόφωνα, εφημερίδες, περιοδικά θα καταλάβει ότι τα μέσα ενημέρωσης υπερσυγκεντρώνονται σε χέρια λίγων ισχυρών. Ολοένα και περισσότερο το περιεχόμενο ομογενοποιείται. Η εικόνα κυριαρχεί της ουσίας. Σημαντικά θέματα αντιμετωπίζονται με... ψυχαγωγικό τρόπο. Οι διαφορές μεταξύ συντακτικού και διαφημιστικού τομέα είναι πλέον συγκεχυμένες. Και σε μεγάλο ποσοστό η ενημέρωση αντικαθίσταται από τη λεγόμενη ενημερω-διασκέδαση (infotainment), που θεωρείται πιο φιλική προς τη διαφήμιση. Η δημοσιογραφία (κυρίως στη μικρή οθόνη) ασκείται με τρόπο που ουσιαστικά δικαιολογεί τον εαυτό της στην κοινωνία, με το κύρος τής δήθεν αυθεντίας και με τον πολίτη να αντιμετωπίζεται απλά ως τηλεθεατής, ακροατής, παρατηρητής.

Πολλοί θεωρούν ότι η εξάπλωση του Διαδικτύου θα άλλαζε τα δεδομένα αναβαθμίζοντας εκ νέου τις πραγματικές αξίες της δημοσιογραφίας. Την ίδια ώρα κάποιοι άλλοι βλέπουν νέες ευκαιρίες σε μια τεράστια αγορά, για μεγαλύτερα κέρδη και μικρότερα κόστη. Επειδή συνήθως οι εξελίξεις σχεδόν σε όλους τους τομείς έρχονται στην Ελλάδα με χρονοκαθυστέρηση ορισμένων ετών, καλό είναι στην εποχή του Διαδικτύου να ρίχνουμε μια ματιά στο τι έχει συμβεί εκτός των τειχών. Ερευνες που πραγματοποιήθηκαν μετά το 2000, κυρίως στην Αμερική, δείχνουν ότι η εξάπλωση του Ιντερνετ δεν μείωσε το χάσμα ανάμεσα στην κοινωνική προσφορά και την αναζήτηση κέρδους. Αντίθετα, το πρόβλημα έγινε πιο συγκεκριμένο και περισσότερο οξύ.

Και στα νέα μέσα εντοπίζεται τάση υπερσυγκέντρωσης, καθώς ανεξάρτητες διαδικτυακές φωνές, αξιόπιστες ειδησεογραφικές πηγές «καταβροχθίζονται» συστηματικά από πολυεθνικές. Στη λεγόμενη «ψηφιακή αρένα» οι διαφημιστές φαίνεται να έχουν αποκτήσει μεγαλύτερη δύναμη για να καθορίσουν την κατεύθυνση της δημοσιογραφίας προσεχώς. Το ίδιο παρατηρείται και με την παραγωγή η οποία ενοποιείται, ενώ το περιεχόμενο ομογενοποιείται σε υψηλά πλέον ποσοστά. Ο δημοσιογράφος περιορίζεται σε «πολυ-παραγωγό» που, αντί να διερευνά γεγονότα, γνωρίζει απλά να «συσκευάζει» σε διαφορετικά «πακέτα» κυρίως «προκατασκευασμένο προϊόν».

Ο πλουραλισμός, η ποικιλομορφία, η επαρκής εκπροσώπηση του πολίτη και η ευθύνη απέναντί του αντιμετωπίζονται ως... πολυτέλειες και υπερκαλύπτονται από ουσιαστικά διαφημιστικές καμπάνιες κι ακόμα περισσότερη ψυχαγωγία στην ενημέρωση. Η υπόσχεση μάλιστα για δωρεάν ενημέρωση αποδεικνύεται ψεύτικη.

Καλή δημοσιογραφία υπάρχει, αλλά χρειάζεται κόπο και ψάξιμο για να την εντοπίσεις. *

*από την εφημ. Ελευθεροτυπία, Σάββατο 19 Δεκεμβρίου 2009
Από τον ΣΩΤΗΡΗ ΜΑΝΙΑΤΗ soma@enet.gr