Ραδιόφωνο; Τέσλα και όχι Μαρκόνι.

Του Γιώργου Στάμκου*



Στις 13 Φεβρουαρίου του 2014 γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Ραδιοφώνου, ενός μέσου μαζικής επικοινωνίας που εδώ κι ένα σχεδόν αιώνα έχει διαμορφώσει καθοριστικά την κοινωνία, την οικονομία και τον ανθρώπινο πολιτισμό. Το ραδιόφωνο έκανε, κατά κοινή ομολογία, τον πλανήτη μας «μικρότερο», φέρνοντας τους ανθρώπους πιο κοντά, ενώ ταυτόχρονα διεύρυνε τους ορίζοντες τους, μεταδίδοντας πληροφορίες και ιδέες σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη, πολύ πριν από την τηλεόραση και το διαδίκτυο.

Ακόμη και σήμερα το ραδιόφωνο αποτελεί κυρίαρχο μέσο μαζικής ενημέρωσης, ειδικά στις φτωχότερες χώρες του πλανήτη, όπου η θέση των γυναικών είναι υποδεέστερη, όπως επισημαίνει στο σχετικό μήνυμά του ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ: «Η Παγκόσμια Ημέρα Ραδιοφώνου αναγνωρίζει τον μοναδικό ρόλο και την επιρροή ενός μέσου που προσεγγίζει το μεγαλύτερο κοινό παγκοσμίως. Η φετινός εορτασμός υπογραμμίζει την ανάγκη για την ύπαρξη ραδιοφωνικών σταθμών παντού στον κόσμο, με στόχο την προώθηση της φωνής των γυναικών και την ενίσχυση του ρόλου τους στους ίδιους τους ραδιοφωνικούς σταθμούς. Τα ραδιοκύματα συχνά καθυστερούν όταν πρόκειται για την ισότητα των φύλων. Η φωνή των των γυναικών δεν έχει ακουστεί αρκετά, μπροστά ή και πίσω από το μικρόφωνο. Δεν υπάρχουν αρκετές ραδιοφωνικές εκπομπές με θέμα τις γυναίκες και τα κορίτσια. Οι γυναίκες αποτελούν μόνο το ένα τέταρτο των μελών των Διοικητικών Συμβουλίων των Επιχειρήσεων Μέσων Ενημέρωσης στον κόσμο. Ενθαρρύνω τους ραδιοφωνικούς σταθμούς να δίνουν τον λόγο στις γυναίκες τόσο στο προσωπικό τους, όσο και στο ακροατήριό τους. Αυτή είναι μια ευκαιρία για όλους. Ας γιορτάσουμε την Παγκόσμια Ημέρα Ραδιοφώνου χαιρετίζοντας τις γυναίκες στο ραδιόφωνο σήμερα και κάνοντας ό,τι καλύτερο για την γαλούχηση των φωνών του αύριο».

Οι πρωτοπόροι των ραδιοκυμάτων

Δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε σήμερα τον κόσμο, που δονείται από τις ραδιοφωνικές εκπομπές, βυθισμένο στη σιωπή των ερτζιανών κυμάτων. Κι όμως αυτό συνέβαινε πριν από μόλις 130 χρόνια, όταν μια ομάδα πρωτοπόρων, επιστημόνων κι εφευρετών, άνοιξε το δρόμο για την αξιοποίηση του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος. Πρώτος ήταν ο Χάινριχ Ρ. Χερτζ, που από το 1886 ως το 1888, απέδειξε με μια σειρά από πειράματα την πρακτική εφαρμογή της θεωρίας των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων τουΜάξγουελ. Προς τιμήν του τα κύματα αυτά ονομάστηκαν από τότε Ερτζιανά.

Ακολούθησε το Σερβο-αμερικανός εφευρέτης κι επιστήμονας Νίκολα Τέσλα (1856-1943), ο οποίος το 1891 παρουσίασε στο κοινό την πρώτη ασύρματη μετάδοση της ενέργειας, που ήταν τότε γνωστή ως «Φαινόμενο Τέσλα».

Το 1893 ο Τέσλα άρχισε να ερευνά, να πειραματίζεται ασταμάτητα πάνω στα ραδιοκύματα και, τελικά, να περιγράφει λεπτομερειακά τις βασικές αρχές της ραδιεκπομπής. Σε μια σειρά από διαλέξεις και επιδείξεις στο Σεντ Λούις του Μιζούρι και στο Ινστιτούτο Φραγκλίνου στη Φιλαδέλφεια, ο Τέσλα απέδειξε πως ήταν εφικτή μια ραδιομετάδοση. Έτσι γεννήθηκε το ραδιόφωνο!

Την περίοδο που ο Τέσλα ήταν έτοιμος να κάνει το μεγάλο άλμα και να υλοποιήσει την πρώτη φάση του σχεδίου του, που αφορούσε την κατασκευή μεγάλων ραδιοπομπών και ραδιοδεκτών, συνέβη ένα πολύ δυσάρεστο γεγονός. Στις 13 Μαρτίου του 1895 μια ύποπτη πυρκαγιά, πιθανόν εμπρησμός εκ μέρους των συνεργατών του Έντισον, κατέστρεψε το εργαστήριο του στη Νέα Υόρκη και μαζί του σημειώσεις, σχέδια, μοντέλα ραδιοαυτόματων συσκευών, ταλαντωτών, επαγωγικών κινητήρων καθώς και ολόκληρο το πολύτιμο τεχνικό του αρχείο. Όμως ο Τέσλα δεν το έβαλε κάτω και, με τη βοήθεια της ισχυρής του μνήμης, άρχισε να σχεδιάζει από την αρχή τα πάντα.

Radio Tesla

Το 1896 ο Τέσλα συνέχισε στο νέο του εργαστήριο τα πειράματα του πάνω στα ρεύματα υψηλής συχνότητας και στη ραδιοεπικοινωνία. Τότε συνέλαβε και την ιδέα τουΠαγκόσμιου Συστήματος (World System) μετάδοσης πληροφοριών και ενέργειας, που θα στοίχειωνε τη σκέψη του για τις επόμενες δεκαετίες. Την άνοιξη του 1897, σ’ έναν πρόχειρο πειραματικό σταθμό έξω από τη Νέα Υόρκη, ο εφευρέτης κατόρθωσε να εκπέμψει ραδιοσήματα σε απόσταση 40 χιλιομέτρων. Τότε κατοχύρωσε και το βασικό σχέδιο ραδιοτεχνικής, το οποίο και εκμεταλλεύτηκε στη συνέχεια ο Γουλιέλμο Μαρκόνι προκειμένου να κατασκευάσει το πρώτο ραδιόφωνο: μια εφεύρεση που δικαιωματικά ανήκει στον Τέσλα.

Στις αρχές του 1898 ο Τέσλα πραγματοποίησε στην προβλήτα του λιμανιού της Νέας Υόρκης μια πετυχημένη δοκιμή ενός μοντέλου τηλεκατευθυνόμενου πλοιαρίου. Εκεί συνέρευσε μεγάλο πλήθος, που έκπληκτο παρακολούθησε τον εφευρέτη να κάνειεπίδειξη του τηλεκατευθυνόμενου πλοιαρίου του και να εξηγεί τις αρχές της ρομποτικής και του αυτοματισμού.

Από τον Μάιο του 1899 μέχρι τις αρχές του 1900 ο Τέσλα πραγματοποίησε μια σειρά από εντυπωσιακά πειράματα στο Κολοράντο Σπρινγκς σε υψόμετρο 2.200 μέτρων πάνω στην ασύρματη μεταφορά της ενέργειας. Αυτή η γνώση ήταν απαραίτητη στον Σερβο-αμερικανό εφευρέτη προκειμένου να υλοποιήσει το Παγκόσμιο Σύστημα μεταφοράς σημάτων και ενέργειας, που οραματιζόταν. Ανάμεσα στα πρώτα πράγματα, που έκανε ο εφευρέτης μόλις επέστρεψε στη Νέα Υόρκη, ήταν και να κατοχυρώσει τις νέες του ευρεσιτεχνίες για τις ραδιοεπικοινωνίες και την ασύρματη μεταφορά ενέργειας, οι οποίες βασίστηκαν στα πειράματα του στο Κολοράντο Σπρινγκς.

«O Μαρκόνι χρησιμοποιεί 17 ευρεσιτεχνίες μου»

Παράλληλα, με αρχική χρηματοδότηση του μεγαλοτραπεζίτη Τζ. Π. Μόργκαν, άρχισε να κατασκευάζει στο Γουόρντεκλιφ του Λονγκ Άιλαντ έναν γιγαντιαίο πύργο, που θα λειτουργούσε ως ο πρώτος παγκοσμίως μεταδότης ραδιοσημάτων και ενέργειας.Ενώ οι εργασίες κατασκευής του πρώτου παγκόσμιου ραδιοσταθμού συνεχιζόταν, έφθασε στ' αυτιά του Τέσλα μια μοιραία είδηση: ο παγκόσμιος τύπος διατυμπάνιζε το γεγονός ότι στις 12 Δεκέμβρη του 1901 ο Ιταλός Γκουλιέλμο Μαρκόνι είχε κατορθώσει να στείλει το γράμμα S από τη μια πλευρά του Ατλαντικού στην άλλη. Συγκεκριμένα ο Μαρκόνι εξέπεμψε ραδιοκύματα από το νότιο άκρο της Αγγλίας, χρησιμοποιώντας ένα αερόστατο για ν’ ανυψώσει την κεραία όσο το δυνατόν ψηλότερα και τα σήματα αυτά ελήφθησαν στη Νέα Γη.

Για τον Τέσλα αυτή η είδηση ήταν μια δυσάρεστη έκπληξη. Ο χρηματοδότης του Τζ. Π. Μόργκαν ξαφνιάστηκε από το γεγονός ότι ο Μαρκόνι τα κατάφερε χωρίς να κατασκευάσει κάτι που να έμοιαζε με τον τεράστιο και πολυδάπανο πύργο του Τέσλα κι αποφάσισε να του κόψει τις χορηγίες. Αναμφίβολα όμως όλοι οι ξαφνικοί θαυμαστές του Μαρκόνι δεν γνώριζαν ότι ο Ιταλός εφευρέτης είχε χρησιμοποιήσει την υπ’ αριθμόν 645 576 βασική ραδιοφωνική πατέντα του Τέσλα, την οποία είχε καταθέσει προς έγκριση το 1897 και πήρε την κατοχύρωση μόλις στις 20/3/1900.

Αφού Τέσλα έμαθε τις λεπτομέρειες από τον ηλεκτρομηχανικό Χ. Ότις Ποντ, που ήταν παρόν όταν ο Μαρκόνι έστειλε το πρώτο του σήμα, στο τέλος είπε: «Ο Μαρκόνι είναι καλό παιδί, ας συνεχίσει. Χρησιμοποιεί όμως 17 δικές μου ευρεσιτεχνίες». Ο Τέσλα ήταν δικαιολογημένα πολύ θυμωμένος γι’ αυτή την πρωτοφανή κλοπή κι άρχισε να μιλά για συνωμοτικά σχέδια και μεθόδους «Βοργίων και Μεδίκων», που χρησιμοποιήθηκαν για να εμποδίσουν τα σχέδια του. Μάταια ωστόσο προσπάθησε να εξηγήσει ότι σ’ αυτόν άνηκαν τα πρωτοτόκια της ραδιοεπικοινωνίας.

Αυτή ήταν και η αρχή μιας σειράς από δικαστικές διαμάχες του Τέσλα με το Μαρκόνι σχετικά με τις κλεμμένες ευρεσιτεχνίες του πρώτου, που κράτησαν ως το 1904 με αποφάσεις που ευνοούσαν τον Μαρκόνι, άσχετα αν ο Ιταλός εφευρέτης βασίστηκε ως κυρίως τις ευρεσιτεχνίες των άλλων πρωτοπόρων και ειδικά του Τέσλα. Έτσι η εφεύρεση του ραδιοφώνου κατοχυρώθηκε αρχικά στον Γουλιέλμο Μαρκόνι. Σύντομα οι πάντες έμαθαν πως ο Ιταλός εφευρέτης ήταν ο «πατέρας του ραδιοφώνου», ενώ ο Τέσλα, που είχε οράματα για την Ελεύθερη Ενέργεια, άρχισε σταδιακά να περιθωριοποιείται και να αγνοείται. Το όνομα του Τέσλα κόντεψε σχεδόν να διαγραφεί από κάθε λεωφόρο της γνώσης και λίγο έλειψε να θαφτεί στο απέραντο νεκροταφείο των αγνώστων της ιστορίας. Και θα συμβεί κάτι τέτοιο, αν το έργο και οι ιδέες του Τέσλα δεν ήταν τόσο πρωτοποριακές και μεγαλειώδεις, ώστε να είναι αδύνατον να συγκαλυφθούν εντελώς.

H δικαίωση από το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ

Τελικά, κι ενώ όλος ο κόσμος συνέχισε να πιστεύει πως ο Μαρκόνι ήταν ο εφευρέτης του ραδιοφώνου, το 1943, λίγους μήνες μετά τον θάνατο του Τέσλα, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ αποφάσισε να αποκαταστήσει τον Σερβο-αμερικανό εφευρέτη και αποφάνθηκε πως ο Τέσλα ήταν ο πραγματικός εφευρέτης του ραδιοφώνου. Η απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου δεν έλαβε υπόψιν της το γεγονός πως ο Μαρκόνι πέτυχε όντως να εκπέμψει το πρώτο διαμορφωμένο ραδιοσήμα, αλλά το γεγονός πως το κατάφερε αυτό χρησιμοποιώντας έναν συνδυασμό από προϋπάρχουσες πατέντες του Τέσλα με ελάχιστες βελτιώσεις.

Μπορεί το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ να αναγνώρισε με απόφαση του ότι ο Μαρκόνι δεν ήταν ο πραγματικός εφευρέτης του ραδιοφώνου, αλλά τα σχολικά και ιστορικά βιβλία συνεχίζουν να τον αναφέρουν ως τέτοιο. Μέχρι πρόσφατα οι ασυρματιστές του ναυτικού ονομάζονταν «Μαρκόνηδες» και όχι «Τεσλιανοί», όπως θα ήταν το σωστό. Ακόμη και σήμερα οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν πως ο Μαρκόνι είναι ο «πατέρας» του ραδιοφώνου και όχι ο Τέσλα. Κι αυτό δυστυχώς δε συμβαίνει μόνον στη περίπτωση του ραδιοφώνου, αλλά και σε πολλές άλλες εφευρέσεις, ευρεσιτεχνίες (είχε συνολικά 700) και ιδέες του Τέσλα, που άλλαξαν τον κόσμο μας. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά και ο Max E. Valentinuzzi στο άρθρο του Nikola Tesla: Was He So Much Resisted and Forgotten, στο Engineering in Medicine and Biology Magazine (1998)«Πέρασα όλα μου τα χρόνια στη σχολή των ηλεκτρολόγων μηχανολόγων (1951-1956) χωρίς ν’ ακούσω το όνομα του Νίκολα Τέσλα, ακόμη και σ’ εκείνα τα μαθήματα που σαφώς αναφέρονται σε μηχανές εναλλασσόμενου ρεύματος ή σε μεταφορά ενέργειας ή σε ασύρματη επικοινωνία (ραδιόφωνο). Ξόδεψα αρκετό καιρό σε μια ιδιωτική εταιρεία τηλεπικοινωνιών, θυγατρική εταιρεία της RCA, όπου είχα την ευκαιρία να γνωρίσω αρκετά σημαντικούς και έμπειρους ανθρώπους. Ποτέ, σε τόσες πολλές διαλέξεις, συναντήσεις και συζητήσεις που είχα, δεν αναφέρθηκε πουθενά ο Τέσλα. Πάντως θυμάμαι καλά ονόματα λιγότερο σημαντικών πρωτοπόρων στο χώρο του ηλεκτρισμού. Αρκετοί συνάδελφοι και παλιοί συμφοιτητές μου είχαν παρόμοιες εμπειρίες. Ο Τέσλα ήταν ανύπαρκτος». 

_____________
*Ο Γιώργος Στάμκος είναι συγγραφέας, βιογράφος του Νίκολα Τέσλα και δημιουργός του περιοδικού Ζενίθ







Σαν σήμερα
Παγκόσμια Ημέρα Ραδιοφώνου


http://tvxs.gr/